Šta je vetar?
Po definiciji, vetar predstavlja horizontalno strujanje vazduha.
Ok, to jeste svima intuitivno razumljivo. Kada je vetrovit dan, čak i pre nego što izadjemo iz stana nekada primetimo da se krošnje drveća pomeraju. Po vetrovitom danu jasno je da je ta meteorološka pojava prisutna čim zakoračimo na ulicu i osetimo ga na svom licu.
Ali pitanje je zašto uopšte dolazi do strujanja vazduha koje mi nazivamo vetrom?
Odgovor je je jednostavan - pritisak, tačnije razlika u pritiscima iznad dve lokacije. Razlika u pritiscima u meteorologiji se naziva gradijent pritiska. Ako zamislimo tačku A i tačku B, možemo lako objasniti nastanak strujanja vazduha, koji mi poznajemo kao vetar.
Prirodni procesi u atmosferi se odvijaju tako da uvek vraćaju atmosferu u stanje ravnoteže. U našem pojednostavljenom modelu, zamislimo da je iznad tačke A povišen vazdušni pritisak, a iznad tačke B normalan vazdušni pritisak. U tom slučaju će vetar početi da duva od tačke A ka tački B u cilju izjednjačavanja pritisaka. Kada se pritisci iznad te dve tačke izjednače ili bar približno izjednače, tada vetar prestaje da duva.
I to je to. Vetar je posledica neravnomerne raspodele atmosferskog pritiska i neumorne težnje atmosfere da postigne stanje ravnoteže.
Zašto se te razlike dešavaju i kako je moguće da naša atmosfera hiljadama godina želi da postigne ravnotežu, a nikako ne uspeva - to je već malo šira tema i sigurno ćemo se baviti njom u nekoj od narednih priča.
Kako se meri vetar
U meteorologiji se za merenje brzine i pravca vetra koriste posebni instrumenti koji se zovu anemometri. U novije vreme, postoje i elektronski senzori.
Vetar je vektorska veličina. To znači da je prilikom meteoroloških izveštaja, pored brzine, potrebno naglasiti i pravac iz kog vetar duva. I da, tako dolazimo do poznate ruže vetrova.
Ruža vetra je kružnica koja je podeljena na 4 glavna pravca:
- severni,
- istočni,
- južni i
- zapadni
Pored osnovnih, koriste se joši 12 pomoćnih pravaca.
U meteorologiji se za pravac vetra uzima onaj pravac odakle, odnosno iz kog vetar duva. Time je odredjen i pravac i smer. Na primer, ukoliko kažemo vetar duva iz pravca severa, to znači da vetar duva iz pravca severa ka jugu i onda je to severni vetar.
Interesantno je da se u navigaciji pravac vetra posmatra drugačije, tj. onaj pravac u, kakom vetar duva.
Osnovna jedinica za merenje brzine vetra je metar u sekundi (m/s). Isto tako se koristi i kilometar na čas (km/h) ili čvor (knot). Najpoznatija skala za jačinu vetra je Boforova skala.
Vrste vetrova u Srbiji
Najznačajniji vetrovi koji duvaju u Srbiji su: Košava i severac. Zanimljiv je i vetar koji ima fenski efekat, tj. efekat fena.
Ono što karakteriše odredjenu oblast je reljef, a on je najveći “krivac” za uspostavljanje lokalnih strujanja tj.vetrova.
Najznačajnije vrste vetrova u Srbiji su:
Košava
Košavaje veoma jak vetar jugoistočnog i istočnog pravca koji duva u istočnom i severnom delu Srbije. Obično zahvata dolinu Velike Morave i oblast koja se na jugu prostire do Niša, na zapadu dopire do Kraljeva i Valjeva, zahvata Beograd i Vojvodinu i deo istočne Slavonije.
Košava spada u grupu slapovitih vetrova i glavna karakteristika joj je da je mahovita, sa udarima koji dostižu 25-30 m/s, pa i do 40 m/s.
Što je razlika u pritiscima izmedju baričkih sistema koji uzrokuju Košavu veća, logično je da će joj i brzina biti veća. Najjača brzina Košave izmerena je u Vršcu 11. januara 1987. godine i iznosi 48m/s (172,8km/h)!
Košava obično uslovljava pad vlažnosti vazduha, a u zavisnosti od vremenske situacije može da donese pad ili porast temperature. Za vreme Košave najčešće nema padavina, ali padavine obično počinju neposredno po njenom prestanku.
Severac
Severac je jak severni vetar koji obično duva u zimskom periodu godine u pozadini hladnog fronta. Najviše utiče na prostor Vojvodine jer tamo, ali i u planinskim predelima Srbije ima najjače udare.
Fen (vetar koji ima fenski efekat)
Fen je opšti naziv za vetar koji se odlikuje velikom brzinom duvanja sa planinskog grebena u dolinu. Pri pojavi ovakvog vetra, najčešće se u dolini pri silaznom strujanju, takav vazduh zagreva i dovodi do dodatnog porasta temperature. Kod nas se taj efekat često oseća u Loznici i Valjevu, pri rasprostranjenom jugozapadnom strujanju na visini.
Vetar i svakodnevni život
Iako smo na vetar navikli i ne pridajemo mu neki veliki značaj u svakodnevnom životu, on je neizostavan i često korišćen izvor energije.
Neretko, kada je sunčan dan, ako iznesemo veš da se suši, primetićemo da vetar ubrzava proces sušenja.
Energija vetra se već uveliko pretvara u električnu energiju u vetroparkovima i u razvijenim zemljama sveta ovaj vid električne energije predstavlja značajan udeo u proizvodnji.
U prirodi, ptice koriste vetar za letenje, naročito kada se sele sasevera na jug i obratno. Aviokompanije u saradnji sa specijalnim meteorološkim službama, proračunavaju najekonomičniju rutu za letenje i trude se da što više iskoriste energiju vetra. Moreplovci poznaju vetar i od velikog im je značaja na otvorenom moru. Polen se raspršuje putem vetra, a znamo i da je vetar poželjan u urbanim sredinama, gde je zagadjenje prisutno gotovo svakodnevno.
Najčešće postavljena pitanja (FAQ)
Kada je zabeležen najjači vetar u Beogradu?
Tokom jedne od košavskih situacija, zabeležena je i najjača brzina vetra i iznosila je 36m/s tj. 129 km/h. Taj događaj je zabeležen davnog 17. oktobra 1976. godine.
Zašto se nekad dešava da vetra nema?
Kao što smo u tekstu čitali o situacijama u kojima se vetar javlja, tako postoje i takozvane “stabilne” vremenske situacije kada vetra gotovo i da nema. Ovakvo vreme je obično vezano za polja visokog vazdušnog pritiska, poznate i kao anticikloni.
Da li vetar može da nam nanese zagadjen vazduh?
Odgovor je - DA! Vetar obično raspršuje zagađeni vazduh, meša ga sa čistim vazduhom i tako smanjuje koncentraciju nečistoća u jedinici zapremine. Ali nažalost, ukoliko se nadjemo u blizini emitera zagađenja neretko se dešava da vetar nanese zagađen vazduh na predeo u kome se nalazimo.
Koji vetar duva sa Karpata u Srbiju?
Vetar koji duva sa Karpata je Košava. Kao što je u tekstu napomenuto, košava je jak jugoistočni i istočni vetar koji nastaje usled razlike u pritiscima između centra visokog pritiska, istočno od Srbije i centra niskog pritiska zapadno od naše zemlje (obično iznad Italije ili Jadranskog mora).
Sta je olujni vetar?
Olujni vetar je vetar koji nastaje u sklopu oluje. On zavisi od kretanja same oluje, kao i njene jačine tj. razvijenosti. Najjednostavnije rečeno, to je vetar koji je posledica tzv. silazne struje u oluji, a više detalja o ovom vetru ćete čitati u odeljku sa olujama.